مصاحبه با رتبه اول آزمون PH.D بهداشت محیط

تبیان : لطفاً اندکی درباره ی خودتان بگویید.
من سید غلامرضا موسوی در سال 1354 در یکی از روستاهای اطراف مشهد به دنیا آمدم. تحصیلات ابتدایی و راهنمایی را در همان روستا به اتمام رساندم ؛ در سال 1373 در مشهد دیپلم گرفتم، و با شرکت در کنکور سراسری در رشته بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی پذیرفته شدم در سال 1377 بلافاصله بعد از فراغت از تحصیل ، در کنکور کارشناسی ارشد وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی شرکت کردم و رتبه اول را به دست آوردم. البته در همان سال در آزمون وزارت علوم هم شرکت کردم و به رتبه اول در کشور دست یافتم، ولی به هر حال وزارت بهداشت را انتخاب کردم. سال 79 در مقطع فوق لیسانس فارغ التحصیل شدم ، در واقع من طی سه ترم فوق لیسانس را به اتمام رساندم و بلافاصله در آزمون PH.D شرکت کردم و با کسب رتبه اول در دانشگاه علوم پزشکی تهران قبول شدم. هم اکنون علاوه بر تحصیل در مقطع دکترا در دانشگاه علوم پزشکی تهران ، عضو هیأت علمی این دانشگاه نیز هستم. بیشتر کارهای علمی من، تألیف و ترجمه کتاب و چاپ مقاله است ؛ من در حدود بیست و دو مقاله به زبان انگلیسی و فارسی در نشریات معتبر داخلی و خارجی منتشر کرده ام، دو مقاله به زبان انگلیسی آماده انتشار است، در حدود سیزده عنوان کتاب تألیف و ترجمه کرده ام که دوازده عنوان در سال گذشته به چاپ رسیده است. هم اکنون چهار عنوان کتاب آماده انتشار دارم که متأسفانه به دلیل مضیقه های مالی موفق به چاپ آنها نشده ام.
البته فعالیت ورزشی هم داشته ام ؛ در دوره تحصیل با نهادهای مختلفی مانند انجمن اسلامی و بسیج دانشجویی در فعالیت های ورزشی و یا دوره های ورزشی شرکت می کردم. علاوه بر آن در دوره تحصیل به موفقیت هایی دست یافتم: سال گذشته به عنوان دانشجوی نمونه دانشگاه علوم پزشکی تهران انتخاب شدم ؛ دانشجوی نمونه دوره دکترا در کشور هستم و به همین مناسبت لوحی از جناب آقای خاتمی دریافت کردم؛ در جشنواره بین المللی روز جوان به عنوان جوان نمونه برگزیده شدم و هم اکنون کاندیدای جشنواره خوارزمی و رازی هستم که البته هنوز در دست بررسی است.
تبیان: تألیفات شما بیشتر در زمینه بهداشت محیط و محیط زیست بوده یا این که مطالب دیگری را در نظر داشته اید؟
ابتدا لازم است بهداشت محیط را تعریف کنیم که عبارت است از کنترل عوامل محیطی که به نحوی روی سلامت جسمی، روحی و اجتماعی افراد تأثیر گذار هستند. به عنوان مثال آب و هوا، نحوه غذا خوردن، رفتارها و برخوردهای اجتماعی، حتی ترافیک که روی جسم و یا روان و زندگی اجتماعی افراد تأثیر می گذارد ؛ بر این اساس خود من بیشتر تلاشم را به مسائل بهداشتی جامعه معطوف کردم و چندین کتاب در زمینه های مختلف از جمله آلودگی آب، آلودگی هوا، مواد زائد و میکروبیولوژی آب تألیف کردم. هم اکنون این کتاب ها برای مقاطع فوق لیسانس و PH.Dبه عنوان منابع کنکور استفاده می شود.

تبیان: پس شما بیشتر در حیطه زیست شناسی و عوامل محیطی کار می کنید؟
نه ، بهداشت محیط یکی از گرایش های علوم پزشکی است. آبی که می خوریم ، تا تصفیه شود و به دست ما برسد، مراحلی را طی می کند. کیفیت روش های تصفیه آب بخشی از کار ماست. همچنین بیماری هایی که از طریق آب انتقال پیدا می کند هم قسمت دیگری از کار ما در بخش پزشکی است. و یا طراحی تصفیه خانه آب که آن هم قسمت دیگری از کار ما در بخش فنی - مهندسی است.

تبیان: کاربرد بهداشت محیط در جامعه ما چیست؟
با توجه به این نکته که "پیشگیری بهتر از درمان است"، چون هزینه ای که برای آن می پردازند خیلی کمتر از هزینه ای است که به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم برای درمان افراد پرداخت می شود، کشورهای دنیا روی این بحث سرمایه گذاری بسیاری کرده اند. خوشبختانه اخیراً در کشور ما هم روی این مسئله تأکید می شود. بهداشت محیط دقیقاً همین جا معنی پیدا می کند ، چرا که بهداشت یعنی علم پیشگیری از بیماری ها. وقتی ما آب سالم داشته باشیم، قطعاً از تعداد بیماری هایی که از طریق آب منتقل می شوند، کاسته می شود و همچنین با وجود هوای سالم، بیماری های قلبی - عروقی و تنفسی نیز کم خواهد شد. در نتیجه، این پیشگیری و بهبود سلامت جامعه، بر اقتصاد کشور نیز تأثیر خواهد گذاشت.

تبیان : چه مراکزی در این زمینه فعال هستند؟
متولی اصلی امرِ بهداشت در کشور "وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی" است.
تبیان: آیا دولت و جامعه به بحث بهداشت محیط ، آن گونه که لازم است، اهمیت می دهند؟
برخلاف این که بحث بهداشت محیط از اهمیت ویژه ای برخوردار است، در کشور ما چندان اهمیتی به آن داده نمی شود. ملاحظه کنید کشور کانادا بیشترین تعداد دانشجو را در رشته محیط زیست و بهداشت محیط دارد و به همین دلیل علاوه بر این که بر مسائل زیست محیطی کشورشان فائق شده اند، درصدد حل مسائل فرا مرزی برآمده اند. به عنوان مثال کنترل و رفع آلودگی رودخانه ای که از کشور دیگری وارد کانادا می شد. با این نگرش بحث آلودگی و مسائل بهداشت محیط در بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکایی ، بحث حل شده ای است.

تبیان: هم اکنون کدام کشور در این زمینه فعالیت خوبی دارد؟
کشورهای غربی به خصوص کانادا در این زمینه خیلی خوب عمل کرده اند. در بین کشورهای آسیایی، چین و ژاپن عملکرد خوبی داشته و نشریات و مقالاتی در این زمینه ارائه کرده اند، در حالی که کشور ما با درصد بالایی از جمعیت ، ضعیف عمل کرده است. به نظر می رسد یکی از علل تفاوت این باشد که در کشور ما مدیران مربوط به این بخش بیشتر پزشک هستند و نوع عملکرد آنها به سمت مسائل درمانی معطوف شده است. در صورتی که صرف هزینه ای کمتر در بخش بهداشت و پیشگیری، البته طی مدت نسبتاً طولانی تر، بیشتر جوابگوی نیازهای جامعه ما خواهد بود. به عنوان مثال ، آب تهران که جزء بهترین آب های دنیا بود، آلوده شده است و ما باید برای تصفیه آن مبالغی را هزینه کنیم. علت این است که فاضلاب های کارخانجات و منازل وارد چاه ها می شود و سفره های آب زیرزمینی را آلوده می کند پس این آب پس از استخراج باید تصفیه شود. علت دیگری که می توان نام برد، آلودگی ساحل رودخانه هایی است که آب تهران از آن تأمین می شود. البته در این زمینه اقداماتی صورت گرفته که به نظر من کافی نیست و در این قسمت باید کار بیشتری انجام گیرد، زیرا این مسئله در سلامت جسمی و روحی و روانی جامعه که همان هدف بهداشت است، تأثیر مستقیم و فراوان دارد.
ما نیاز به بالا بردن سطح بهداشت داریم، و برای نزدیک کردن استانداردهای کشور به دیگر کشورها باید در زمینه بهداشت سرمایه گذاری و تأکید کنیم.
تبیان: به نظر شما بحث آلودگی هوا که هم اکنون در تهران به صورت جدی مطرح است و حتی قوانینی مثل زوج و فرد کردن تردد خودروها و یا عبور و مرور کودکان و افراد مسن در روزهای خاص، و یک سری پیشگیری های این چنینی، آیا بیشتر به جنبه روانی قضیه می پردازد؟
ما برای تنفس باید هوای پاک داشته باشیم ؛ و در این زمینه یک سری استانداردهایی وجود دارد. مثلاً شاخص هایی که غلظت ذرات معلق در هوا را نشان می دهد. به نظر من زوج و فرد کردن تردد ماشین ها در سلامت جامعه خیلی تأثیر نمی گذارد. اینجا بحث استاندارد کردن وسائط نقلیه اهمیت دارد. حتی بسیاری از مدل های جدید خودرو که خیلی از ما آرزوی داشتن آن را می کنیم، از نظر زیست محیطی استاندارد نیست و آلوده کننده هوا محسوب می شود.
بحث اصلی، بحث مدیریت ترافیک تهران است. طی تحقیقاتی که در سال های 77 ، 78 و 79، در مورد هوای تهران انجام دادم به این نتیجه رسیدم که خودروهای فرسوده بیش از 70 درصد آلودگی هوا را موجب می شوند. بنابراین باید بیشتر روی این قسمت تأکید کنیم. در حال حاضر درصد زیادی از خودروهای در حال تردد در سطح شهر تهران بیش از عمر مفیدشان کار کرده اند و اینها عامل اصلی آلودگی هوا محسوب می شوند. این مسئله با سرمایه گذاری در این بخش و از رده خارج کردن خودروهای فرسوده و گازسوز کردن بقیه وسائط نقلیه ( یعنی جایگزین کردن سوخت گاز طبیعی به جای بنزین) بسیار قابل کنترل خواهد بود.
البته بحث دیگری که امروزه در اقتصاد ما مطرح هست واردات بنزین است. هم اکنون به ازای هر نفر یک لیتر بنزین در روز مصرف می کنیم ، یعنی روزی 70 میلیون لیتر بنزین در کشور مصرف می شود. این آمار استاندارد نبودن خودروهای ما را می رساند، در حال حاضر تهران، تبریز و شیراز در معرض آلودگی هوا قرار دارند.

تبیان: آیا بحث آلودگی هوا واقعاً جدی است؟
بله بحث آلودگی هوا در همه دنیا بسیار جدی مطرح است. مثلاً در شهر لندن پروژه ای در مورد وضعیت هوای این شهر در دست انجام است. دولت این کشور یک میلیون و دویست هزار پوند به این پروژه تحقیقی اختصاص داده است و قرار است من هم به زودی به این گروه که بیش از سیصد نفر در آن فعالیت دارند، بپیوندم .

تبیان : به نظر شما این پروژه موفقیت آمیز خواهد بود؟
بله ، چون برای آن هزینه کرده اند. ببینید اگر من در تهران بخواهم در این زمینه کار کنم و خیلی هم علاقه مند باشم ، به دلیل این که سرمایه ای ندارم تا هزینه تحقیقات و آزمایش هایم را بدهم، عملاً کاری نمی توانم بکنم. در حالی که کشور انگلیس چنان مبلغ بالایی را صرف این کار می کند، طبیعی است که نتیجه خوبی هم عایدشان شود. امیدوارم بتوانم به این گروه بپیوندم و از دستاوردهای علمی آنها و از نتایج شان استفاده کنم.

تبیان : آیا تاکنون برای انجام امور پژوهشی به کشورهای خارجی سفر کرده اید؟
بلی ، یک بار برای شرکت در کنگره " بهداشت محیط " که سی و دومین کنگره بین المللی بهداشت محیط بود به کانادا سفر کردم. کنگره جهانی دیگری نیز در کانادا برگزار شد و من در آنجا مقاله ای ارائه دادم.

تبیان : شروع کار شما از دانشگاه بوده و هم اکنون نیز عضو هیأت علمی دانشگاه هستید. به نظر شما دانشگاه در میزان علاقه مندی دانشجویان به رشته بهداشت محیط چه سهمی می تواند داشته باشد؟ و چگونه می تواند عاملی در روی آوردن دانشجویان به این رشته باشد؟
به نظر من استادان دانشگاه به دلیل تماس مستقیمی که با دانشجویان دارند، می توانند بسیار تأثیر گذار باشند. "بهداشت محیط" خوشبختانه به نسبت سایر رشته ها بازار کار خوبی دارد.
فارغ التحصیل این رشته می تواند در مراکز مختلفی مثل وزارت بهداشت، مراکز بهداشت و درمان، شهرداری و جهاد کشاورزی کار کند. هر مؤسسه ای که ایجاد می شود بخشی به نام بهداشت و بهداشت محیط زیست دارد. بنابراین جایگاه بهداشت محیط مطلوب است ولی خیلی از افراد اطلاع ندارند.
به نظر من استادان در هر رشته ای می توانند برای ایجاد انگیزه در دانشجو ، آینده شغلی و کاری آن رشته را روشن کنند. به ویژه در شرایط فعلی و با وجود آزمون سراسری با شمار فراوان شرکت کنندگان در آن ، دانشجو با صرف وقت و زحمت بسیار به دانشگاه راه پیدا کرده و این وظیفه استاد و مدرس است که سر کلاس ایجاد انگیزه کند. من همیشه سر کلاس بدون ترسیم یک دور نمای غیر واقعی ، اطلاعات مفیدی از چگونگی بازار کار این رشته در اختیار دانشجویانم قرار می دهم.
تبیان : آیا هرگز در فعالیت های علمی شکست را تجربه کرده اید؟ چه عواملی باعث این شکست شده و آیا ناامید شده اید.
بله؛ به هر حال انسان به دلیل احساساتی که دارد ممکن است امید و ناامیدی را در مقاطع مختلف از زندگی به کرات احساس کند . در واقع شکست را نباید انتهای کار بدانیم. بسیاری افراد وقتی در کار یا تلاشی شکست می خورند ، فکر می کنند به انتهای راه رسیده اند و دیگر راهی برای پیشرفت وجود ندارد ؛ من همیشه گفته ام که ما نه به پشت سر خود ، که همواره باید به آینده نگاه کنیم. من یک روستازاده هستم، اگر می خواستم به امکانات روستا فکر کنم و آنها را ببینم هرگز اینجا را نمی دیدم، پس نگاه من به آینده بود. هر ایرانی با هوش بسیار فوق العاده ای که دارد در هر رشته ای می تواند موفق شود به شرط این که از شکست ها نگریزد بلکه بگذرد. به نظر من انسان هیچگاه نباید ناامید شود، در واقع باید تلاش کرد تا با جبران شکست ، به آینده نگریست.
تبیان: و شاید همان شکست زمینه ساز رشد و پیشرفت آتی باشد.
بله دقیقاً. ممکن است بعضی اوقات آن شکستی که به نظر فرد خرد کننده بوده ، منشاء اثر فراوانی شود. البته این مسئله به قوت اراده افراد بستگی تام دارد زیرا شکست، آدم های ضعیف و بی اراده را زود از پای در می آورد.
تبیان: آقای موسوی هدف شما چیست؟
چون بهداشت محیط یک مقوله فرا مرزی است ، هدف من این است که به جایگاه تولید علم دست یابم و با توجه به مشکلات فراوان کشورمان در این زمینه حداقل قدم کوچکی بردارم.
تبیان: برای آینده چه برنامه ای دارید؟
من به فعالیت های تحقیقاتی بیش از تدریس علاقه مندم ولی متأسفانه در کشور ما هنوز این امر نهادینه نشده است ؛ به هر حال تلاش می کنم در کارهای تحقیقاتی در سطح جهانی چهره موفقی باشم.
تبیان: شما به جوان هایی که ایده های مبتکرانه دارند ولی مشکلاتی را سر راهشان می بینند چه توصیه ای می کنید؟
به نظر من اگر فردی جویای موفقیت و پیشرفت باشد، باید اراده قوی، فکر انتظام یافته و انگیزه و هدف روشنی داشته باشد.
تبیان: عوامل موفقیت شما چیست؟
من فکر می کنم خدا مرا خیلی دوست دارد!! و بعد از آن هم دعای پدر و مادرم که در حق من بسیار دعا می کنند و من واقعاً از ایشان ممنونم. از این دو عاملی که عرض کردم بگذریم ، من ورزش رزمی کار می کردم که در میزان یادگیری دروس بسیار مؤثر بود. اگر فرد فعالیت بدنی و ورزشی داشته باشد ممکن است جسمش خسته شود ولی قوای فکری افزایش می یابد. من احساس می کنم اگر پس از ورزش دو ساعت درس بخوانم و مطالعه کنم هر چند از نظر جسمی خسته ام، ولی به اندازه ده ساعت مفید خواهد بود.

تبیان: مشوقین شما در این راه چه کسانی بودند؟
من از استادان خود واقعاً ممنونم، مشوقین من در درجه اول خانواده و بعد از آن هم در دانشگاه اساتیدم بودند؛ بعضی از استادان برای من الگو بودند و همین باعث اشتیاق من برای ادامه کار بود.

تبیان: اگر می توانستید یک بار دیگر از نو برای دانشگاه انتخاب رشته کنید چه رشته ای را انتخاب می کردید؟
باز هم همین رشته را انتخاب می کردم چون به نظر من این رشته واجد امکانات و فرصت های بسیار است. "بهداشت محیط" از معدود رشته هایی است که حد فاصل علوم پزشکی و فنی مهندسی است. درس هایی هم که ما می خوانیم بسیار متنوع و فراگیر است ؛ میکروبیولوژی آب و فاضلاب، اپیدمی لوژی بیماری های واگیردار، مکانیک خاک ، استاتیک، مقاومت مصالح، رسم فنی و نقشه کشی جزء واحدهای این رشته است.

تبیان: آیا در طی این مقاطع اتفاق خاصی برای شما روی داده که علاقه شما را به این رشته افرایش دهد؟
جاذبه این رشته برای من به همان سال اول باز می گردد . من اول فکر می کردم می توانستم رشته بهتری قبول شوم، ولی بعد با کسب اطلاعاتی از دوستان، همکاران و اساتید دریافتم که در این رشته جای پیشرفت بسیارست و من به دلیل دامنه کاری گسترده این رشته خیلی علاقه مند شدم.

تبیان: شخصیت بزرگی که در این رشته می شناسید کیست؟
رشته بهداشت گرایش های متعدد و بسیار دارد گرایش هایی مانند آلودگی هوا، آب ، فاضلاب ، مواد زائد، رادیو اکتیویته و پرتوها ، مواد غذایی، ارزیابی اثرات زیست محیطی؛ و در هر کدام افراد معتبر و متخصصی کار می کنند. در ایران من می توانم از دو استاد بزرگ نام ببرم : پروفسور شریعت و پروفسور مصداقی نیا ؛ که پروفسور شریعت اخیراً بازنشسته شدند و پروفسور مصداقی نیا رئیس دانشگاه بهداشت و انستیتو بهداشت و رئیس انجمن علمی - بهداشتی محیط ایران هستند. این بزرگان انسان های بسیار شریف و با اخلاقی هستند و برای من الگو و سرمشق محسوب می شوند.

تبیان: تصمیم دارید پس از اتمام دوره دکترا چه بکنید؟
من عضو هیأت علمی دانشگاه هستم ؛ علاوه بر این دوست دارم به تحقیقات خود ادامه دهم و در یک رشته خاص حرفی برای گفتن در سطح جهانی داشته باشم و امیدوارم مسئولین در این زمینه یاری کنند.

تبیان: چه انتظاری از مسئولین دارید؟
انتظار من این است که مسئولین، نخبگان علمی کشور را حمایت کنند و حداقل هایی را برای کارهای پژوهشی و تحقیقاتی آنها در نظر بگیرند. من فکر می کنم تألیف یک کتاب یا یک مقاله که حاصل تحقیق دو سال یک پژوهشگر است ارزشی کمتر از مدال های المپیک ندارد و مستوجب پاداش است.

تبیان : تعریف شما از یک انسان نمونه چیست؟
به نظر من فرد نمونه خواه دانشجو، کارمند یا کارگر ، باید اخلاق نمونه و روابط اجتماعی سالم داشته باشد.
تبیان : حرف آخر؟
در درجه اول از شما تشکر می کنم که این گفتگوی صمیمانه را ترتیب دادید و امیدوارم که روزی ما بتوانیم در سطح جهانی با تولیدات علمی خود حرفی برای گفتن داشته باشیم. ملت ما سابقه بسیار طولانی در علم و فرهنگ دارد ؛ به عبارت دیگر اصالت ما از کشورهایی که امروزه تولید علمی دارند، بسیار ریشه دارتر است. امیدوارم روزی برسد که ما بتوانیم به اصالت خود برگردیم و در تولید علم در جهان نقش به سزایی داشته باشیم . در پایان از پدر و مادرم که بی دریغ مرا حمایت کرده اند، تشکر می کنم.
ابراهیم ندرلو مدیر سایت مهندسی بهداشت محیط و صنعتی- سایت موِژ