خطرات استفاده از حشره‌کشها

از زمان جنگ جهانی دوم تعداد بسیار زیادی ماده شیمایی حشره‌کش ساخته شده و به مقدار فراوان به کار رفته است به طوری که تاکنون بیش از 300 ماده شیمیایی را به علت داشتن خاصیت حشره کش مشخص کرده‌اند که حدود 90 درصد از آن ها ترکبیات آلی می باشند. حشره‌کشها را میتوان بر اساس چگونگی راه ورود به بدن، میزبان سمیت و منشاء تولید آن ها در 3 گروه زیر دسته بندی میشوند [کرد]:

1- حشره‌کش‌های آنتی کلین استراز 2 - حشره‌کش‌های آلی کلره 3 - سایر حشره‌کش‌ها
حشره‌کش‌های آنتی کلین استراز خود به دو دسته حشره‌کش‌های آلی فسفره و کاربامات‌ها تقسیم بندی میشوند، امروزه حشره‌کش‌های أنتی کلین استراز به ویژه گروه فسفردار آلی رایجترین حشره‌کش‌های مصرفی را تشکیل می دهند.

حشره‌کش‌های آلی فسفره
تعداد این حشره‌کش‌ها فوق‌العاده زیاد بوده و در کشاورزی برای دفع حشرات، همچنین کرم ها از آن ها استفاده میشود. بعضی از آن ها مانند پاریتون [پاراتیون] از راه تماس و برخی مانند دمتون [دیمتون] از راه خوراکی اثر سمی خود را اعمال میکنند. از حشره‌کش‌های فسفردار آلی برای سمپاشی درختان میوه ، گیاه تزئینی و چمن، مزارع کشت پنبه، حتی از بین بردن پشه و مگس و پارازیت های حیوانات و پرندگان نیز استفاده میشود. متاسفانه این مواد روی انسان اثر سمی شدیدی دارند و در اوایل مصرف آن ها که هنوز تدابیر حفاظتی کافی به کار نمی رفت موارد مسمومیت زیادی دیده شده است. این سموم نه تنها ممکن است از راه خوراکی وارد بدن شده و باعث مسمومیت شوند بلکه از راه تنفس و پوست سالم نیز وارد بدن می شوند به علاوه آستانه سمیت آنها فاصله زیادی با آستانه کشندگی دارد و در نتیجه مسمومیت های خطرناک به سرعت و سهولت پیش می آید.

در مقابل، امتیازی که این گروه از حشره‌کش‌ها به حشره‌کش‌های آلی کلره دارند از بین رفتن به نسبت سریع آنها در طبیعت است. برعکس حشره‌کش‌های کلره که سالها در زمین و محصولات کشاورزی حتی در بدن موجودات ممکن است باقی بمانند این مواد به سهولت متلاشی شده و از بین می روند. بنابر این ابقای آنها در محصولات کشاورزی امکان مسمومیت به ویژه مسمومیت مزمن وجود دارد. علت دیگر مصرف زیاد این مواد حساسیت حشرات به این سموم است، به طوری که هنوز مقاومتی از طرف آن ها در مورد این مواد به وجود نیامده است.

طرز تأثیر سموم فسفره آلی در بدن
عمل سموم فسفره آلی در بدن بی اثر کردن آنزیم های کلین استراز است و سموم آلی فسفره ، با این آنزیمها ترکیب شده و آنها را از فعالیت باز میدارند. خوشبختانه این ترکیب با اغلب این سموم برگشت پذیر بوده و در اثر درمان های مناسب، سموم مزبور از آنزیم ها جدا شده و آن ها را در حالی که قادر به انجام فعالیت فیزیولوژیک خود هستند آزاد میگذارند، در نتیجه استیل کلین هیدرولیز نشده و در بدن تجمع پیدا میکند و مسمومیت حاصل در حقیقت تاثیر استپل کلین جمع شده در بدن به مقدار زیاد و خارج ا زحد فیزیولوژیک آن است.

علایم مسمومیت
الف - مسمومیت حاد: علایم و نشانه های یاد شده در زیر بعد از 30 الی 50 دقیقه به ترتیب ظاهر شده و در عرض 2 الی 8 ساعت به حداکثر شدت خود می رسد:
1 - علایم خفیف عبارتند از: بی اشتهایی ، سردرد ،خواب آلودگی ، ضعف ، هیجان ، لرزش زبان و پلک چشمها، میوزیس و اختلال در قدرت بنیایی .
2 - علایم با شدت متوسط شامل: تهوع، ازدیاد ترشح بزاق، اشک ریزش، کرامپ های شکمی، استفراغ ، عرق، نبض کند و لرزش های عضلانی
3 - در مرحله علایم شدید اسهال پایدار گشته ، مردمک به اندازه ته سنجاق شده و واکنش نشان نمیدهد. درعمل تنفس اختلال ایجاد شده، ادم ریه، سیانوز، اختلال در کنترل اسکفترها [اسفنگترها ؟] به وجود می آید و سرانجام منجر به تشنج، اغماء و توقف قلب می شود.
ب - مسمومیت مزمن: عوارض این نوع مسمومیت مورد بحث است بعضی ها اعتقاد چندانی بدان نداشته و برخی به تولید اختلالاتی در سیستم خون ساز معتقدند. عده‌ای از دانشمندان نیز مسمومیت مزمن را باعث ایجاد ضعف و سستی در عضلات میدانند که ممکن است پیشرفت آن سبب فلج نیز شود. بالاخره عده دیگر از دانشمندان معتقدند که در اثر مسمومیت مزمن ممکن است علایمی مشابه مسمومیت حاد ولی به طور خفیف بروز کند. بی مناسبت نیست یادآوری کنیم که در بعضی موارد مسمومیت خفیف، علایمی مانند اسهال های مقاوم مشاهده می شود که در صورت عدم اطلاع از سابقه تماس با سم، تشخیص آن مشکل است.

پیشگیری
پیشگیری در سطوح مختلف به شرح زیر انجام می گیرد:
الف - کارگران کارخانه های تهیه سموم: تمامی تدابیر احتیاطی مطابق مقررات تهیه فسفردار می‌بایست رعایت گردد. استفاده از ماسک، لباس کار، دستگاه های کنترل عوامل زیان آور ، معاینات دوره‌ای از آن جمله اند. ب - کارگران کشاورزی: 1- استفاده از لباس کار و ماسک در موقع سمپاشی 2 - انجام سمپاشی صبح ها و در مواقعی که باد نباشد. در صورت وجود باد در موقع سمپاشی کارگر باید پشت به باد باشد. 3 - شستشوی کامل بدن بعد از سمپاشی 4- انجام کار به طور متناوب ( چند روز در هفته نه هر روز به طور مداوم ) ج- مصرف کنندگان مواد سمپاشی شده: به منظور اجتناب از مسموم شدن این افراد لازم است در زمان گل‌دادن محصولات و از پانزده روز مانده به برداشت محصول، سمپاشی متوقف شود. همچنین از سمپاشی روی محصولات برداشت شده خودداری شود.
برای پیشگیری از مسمومیت مزمن در کارگاه ها و نزد کارگران با این سموم از نظر طبی لازم است کلین استراز آنها به طور مرتب اندازه‌گیری شود. به علت متفاوت بودن مقدار کلین استراز افراد مختلف لازم است کلین استراز این کارگران در ابتدای شروع به کار اندازه‌گیری شده و معلوم و تا طبیعی شدن کلین استراز سرم نامبرده که ممکن است هفته ها طول بکشد از اشتغال به کار وی جلو گیری شود.

به طور کلی لازم است این سموم تحت شرایط خاصی مصرف گردد. قوطی های آن ها بایستی با علایم سمی مشخص گردیده، طرز به کاربردن آن معین شود و در دسترس افراد عادی قرار نگیرد. خطر مسمومیت و در صورت بروز، طرز درمان روی آن نوشته شود. بالاخره ظروف خالی ته مانده و بقایای این مواد بایستی سوزانیده یا زیرخاک دفن شود و در دسترس عامه به ویژه اطفال قرار نگیرد.

درمان مسمومیت
درمان مسمومیت با اقداماتی چون تجویز اکسیژن و تنفس مصنوعی، شستشوی معده، تجویز مسهل و استفاده از یکسری داروها تحت نظر پزشک انجام می گیرد.
نویسنده: فاطمه مصدق مهر جردی - دفتر محیط زیست و توسعه پایدار
منبع: وبلاگ تخصصی حشره شناسی aent.persianblog.ir به نقل از پیام جهاد کشاورزی شماره ۵9
ابراهیم ندرلو مدیر سایت مهندسی بهداشت محیط و صنعتی- سایت موِژ